Ενα ανοικτό μυαλό που τριγυρνάει ανάμεσα στ’ αστρα

Του χρωστούσα μια βιαστική αναφορά γι αυτό που ήταν και για όσα μας έκανε να σκεφτούμε. Ακροβατούσε ανάμεσα στη Γη και τα σύννεφα, μοναχικός οδοιπόρος της αναζήτησης, ένας γέροντας σχεδόν σοφός και χωρίς ούτε μια στάλα αλαζονίας. Παλιότερα, το 99 μου ‘χαν ζητήσει να γράψω κάτι γι αυτόν με αφορμή ένα ….μελλοντολογικό κείμενο που ήθελαν στη δουλειά. Το ψάχνω από προχθές που έμαθα για το θάνατό του, αλλά δεν το βρίσκω. Αντ’ αυτού, καταθέτω τις σκέψεις του για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Στο καλό, αγαπητέ Αρθουρ. Στο εξής θα κάνεις παιγνίδι με το Σύμπαν που αγάπησες.

Μια από τις πιο παράξενες αλήθειες, που ένας ευαίσθητος νους θα αδυνατούσε να δεχθεί χωρίς μια κάποια δόση μελαγχολίας, είναι το ότι τα τελευταία 50.000 χρόνια υπήρξαν πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη άνθρωποι που θα μπορούσαν να διευθύνουν μια συμφωνική ορχήστρα, να ανακαλύψουν θεωρήματα στα μαθηματικά, να γίνουν γενικοί γραμματείς του Ο.Η.Ε., να δημοσιεύσουν ένα συναρπαστικό βιβλίο ή να πιλοτάρουν ένα διαστημόπλοιο, αν τους είχε μονάχα δοθεί η ευκαιρία.

Το 99% των ανθρώπινων ικανοτήτων χάνεται άσκοπα, και ακόμα και εκείνοι από εμάς που θεωρούμε τον εαυτό μας μορφωμένο, καλλιεργημένο και ικανό, στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας λειτουργούμε σαν αυτόματες μηχανές και κρυφοκοιτάμε τις βαθύτερες ικανότητες του νου μας όλο κι όλο μονάχα μια ή δυο φορές στη ζωή μας. Πολλοί γοητεύονται από τις άγνωστες δυνατότητες του μυαλού οι οποίες περιγράφονται από τους θαυμαστές του Υπερφυσικού, αλλά οι γνωστές δυνάμεις του είναι ήδη τόσο εκπληκτικές, που νομίζω πως δεν υπάρχει ανάγκη να επικαλεστούμε κι’ άλλες.

Πάρτε για παράδειγμα τη Μνήμη. Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να κάνει έναν ικανοποιητικό απολογισμό του αριθμού των γεγονότων, των σκέψεων και των εντυπώσεων που μπορεί να αποθηκεύσει ο εγκέφαλος κατά τη διάρκεια μιας ζωής. Υπάρχει πλήθος ενδείξεων που δείχνει ότι δεν ξεχνάμε ποτέ απολύτως τίποτα! Απλώς υπάρχουν κάποια πράγματα που, για διάφορους λόγους, χαρακτηρίζονται από τον εγκέφαλο ως «δευτερεύουσας επιλογής», κι’ έτσι δεν είμαστε σε θέση να τα χειριστούμε επί του παρόντος. Σπάνια θα συναντήσουμε στην εποχή μας αληθινούς άθλους της μνήμης, κι’ αυτό γιατί δεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη για κάτι τέτοιο στον κόσμο μας, τον κόσμο μας των βιβλίων και των αρχείων.

Πριν από την εφεύρεση της γραφής, όλη η ιστορία και η λογοτεχνία έπρεπε να αποθηκεύεται μέσα στο κεφάλι μας και να μεταδίδεται από στόμα σε στόμα. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να απαγγείλουν όλη τη Βίβλο ή το Κοράνι, όπως κάποτε μπορούσαν να απαγγείλουν όλους τους στίχους του Ομήρου. Οι εργασίες πολλών επιστημόνων, όπως ο Δρ. Γουάιλντερ Πένφιλντ και οι συνεργάτες του στο Μόντρεαλ, έχουν αποδείξει πως οι από καιρό χαμένες αναμνήσεις μπορούν να ξαναζωντανέψουν αν ερεθίσουμε ηλεκτρικά συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Θα ξαναζωντανέψουν σαν ένα παλιό φιλμ αρχείου που μπορεί να παιχτεί μέσα στο μυαλό. Το υποκείμενο ζει πάλι κανονικότατα με ολοζώντανες λεπτομέρειες (χρώματα, μυρωδιές, ήχους) κάποια εμπειρία του παρελθόντος, αλλά με κάποιον τρόπο έχει συνείδηση ότι πρόκειται για μια ανάμνηση και δε συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στο παρόν.

Διάφορες τεχνικές υπνωτισμού μπορούν επίσης να επιφέρουν αντίστοιχα αποτελέσματα, κι αυτό ακριβώς το εφάρμοσε ο Φρόιντ για τη θεραπεία διανοητικών διαταραχών. Όταν θα βρούμε με ποιόν ακριβώς τρόπο ο εγκέφαλος κατορθώνει να φιλτράρει και να αποθηκεύει το βομβαρδισμό των εντυπώσεων που δέχεται κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας, τότε θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε συνειδητό ή τεχνικό έλεγχο της μνήμης. Δεν θα πρόκειται πλέον για μια ανεπαρκή τυχαία διαδικασία. Αν θα θέλεις να «ξαναδιαβάσεις» τη σελίδα μιας εφημερίδας που είχες δει σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή πριν από τριάντα χρόνια, θα μπορείς να το κάνεις, με τον κατάλληλο ερεθισμό των εγκεφαλικών κυττάρων. Κατά κάποιον τρόπο, θα είναι κάτι σαν ένα είδος ταξιδιού στο χρόνο, ίσως το μόνο είδος χρονοταξιδιού που είναι δυνατό να γίνει. Θα είναι θαυμάσιο να μπορούμε να κατέχουμε μια τέτοια δύναμη.(…) Ήδη, έχουμε κατορθώσει σε πειραματικό στάδιο να διοχετεύσουμε ηλεκτρικούς παλμούς από μικρόφωνα κατευθείαν στο ακουστικό κέντρο του εγκεφάλου κουφών ανθρώπων, οι οποίοι από εκείνη τη στιγμή μπορούν να βιώνουν την εμπειρία του ήχου. Λέω «να βιώνουν την εμπειρία του ήχου» και όχι «να ακούνε» γιατί έχουμε ακόμα αρκετό δρόμο μέχρι να μπορέσουμε να μιμηθούμε το σύστημα ηχοσήμανσης του αυτιού, και όσο για το σύστημα που χρησιμοποιεί το μάτι αυτό είναι πολύ πιο πολύπλοκο. Πόσο καιρό όμως νομίζετε ότι θα χρειαστούμε για να καλύψουμε αυτή την απόσταση; Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφέρω μια εκπληκτική σειρά πειραμάτων που έκανε ο μεγάλος φυσιολόγος Λόρδος Αντριάν. Πήρε το μάτι ενός βατράχου και το συνέδεσε ηλεκτρικά με έναν ενισχυτή και ένα ηχείο. Καθώς τριγυρνούσε μέσα στο εργαστήριο, το νεκρό μάτι τον εικονοποιούσε πάνω στην κόρη του, και η διαδοχή των φωτοσκιάσεων που συλλάμβανε μετατρεπόταν σε ακουστικά σήματα. Ο επιστήμονας έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιεί την αίσθηση της ακοής του για να δει μέσα από το μάτι του ζώου!

Μπορεί κάποιος να φανταστεί τις απεριόριστες προεκτάσεις αυτού του πειράματος στην εξέλιξή του. Οι εντυπώσεις των αισθήσεων από οποιοδήποτε άλλο ζωντανό πλάσμα -ζώο ή άνθρωπο- μπορούν να «καλωδιωθούν»απευθείας στα κατάλληλα τμήματα του εγκεφάλου. Και έτσι, θα μπορεί κανείς να δει μέσα από τα μάτια ενός άλλου, ή ακόμα και να πάρει μια ιδέα από το πως είναι να ζεις μέσα σε ένα μη-ανθρώπινο σώμα! Αν δεν μπορέσουμε να επιτύχουμε τελικά τη βιολογική αθανασία, αν δεν μπορέσουμε να γλυτώσουμε το ανθρώπινο σώμα από τον αναπόφευκτο μαρασμό και αποσύνθεσή του, ίσως να μπορέσουμε να το αντικαταστήσουμε όσο μας μένει ακόμα χρόνος. Το υποκατάστατο δεν είναι απαραίτητο να είναι ένα άλλο σώμα με σάρκα και αίμα, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια μηχανή.

Ακόμη κι αν ο εγκέφαλος δεν είναι αθάνατος, είναι βέβαιον πως μπορεί να ζήσει πολύ περισσότερα χρόνια από το σώμα μέσα στο οποίο φιλοξενείται, και το οποίο φθείρεται γρήγορα από ατυχήματα, τις ασθένειες και τις λειτουργικές αποτυχίες του. Για να σας δείξω πως οι μελέτες πάνω σ’ αυτό το θέμα δεν είναι καθόλου καινούργιες, θα σας πω μόνο πως είκοσι χρόνια πριν, σε μια θρυλική σειρά πειραμάτων, Ρώσοι χειρουργοί κατόρθωσαν να διατηρήσουν το κεφάλι ενός νεκρού σκύλου για δυο ολόκληρες εβδομάδες, υποστηρίζοντάς το μόνο μηχανικά. Δε γνωρίζω αν έχει δοκιμαστεί και σε άνθρωπο, αλλά θα με εξέπληττε αν δεν είχε. Αν πιστεύετε πως ένας ακίνητος εγκέφαλος θα ζούσε μια πολύ ανιαρή και μελαγχολική ζωή, αυτό σημαίνει πως δεν έχετε καταλάβει καθόλου τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι αισθήσεις μας. Ένας εγκέφαλος, συνδεδεμένος με καλώδια ή με ραδιοσήματα στα κατάλληλα όργανα, θα μπορεί να συμμετάσχει σε οποιαδηποτε εμπειρία, πραγματική ή -το πιο σημαντικό- φανταστική. Όταν αγγίζετε κάτι, έχετε αλήθεια επίγνωση ότι ο εγκέφαλος δεν είναι στα δάχτυλα αλλά ένα μέτρο μακριά τους; Και άραγε, θα καταλαβαίνατε κάποια διαφορά αν τα δάχτυλά σας ήταν τρια χιλιόμετρα μακριά; Ξέρετε, τα ραδιοσήματα κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι πολύ πιο γρήγορα από τους νευρικούς παλμούς που ταξιδεύουν κατά μήκος του χεριού σας…

Όταν έκλεισε τα 90 του ο Κλάρκ ανέβασε ένα βίντεο στο YouTube, εκφράζοντας τρεις ευχές: Θα ήθελε κάποιες ενδείξεις για την ύπαρξη ζωής στο σύμπαν· θα ήθελε να υιοθετήσουμε καθαρές πηγές ενέργειας, εγκαταλείποντας την καταστροφική εξάρτηση από το πετρέλαιο και φυσικά θα ήθελε να δοθεί τέλος στις συγκρούσεις που διχάζουν την υιοθετημένη πατρίδα του, τη Σρι Λάνκα.

Για όσους δεν τον θυμούνται καλά, ίσως κάτι τους λέει η ταινία επιστημονικής φαντασίας «2001 :A space Odyssey» ( 1968) του Στάνλευ Κιουμπρικ, σε κείμενα Άρθουρ Κλαρκ σε καιρούς χαλεπούς. Η ανθρώπινη εξέλιξη, η τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και η ζωή εκτός του πλανήτη Γη αποτελούσαν τα συστατικά στοιχεία της ταινίας που περιορίστηκε σ’ έναν μινιμαλιστικό διάλογο, προτάσσοντας κυρίως την τεχνική των εφφέ. Σήμερα, παρά τις κριτικές που κατά καιρούς έχει δεχτεί η ταινία, επικρατεί η άποψη ότι είναι ο,τι καλύτερο έχει δώσει ο κινηματογράφος στον συγκεκριμένο τομέα….

ριτς

ΥΓ. Aν κάποιος θέλει περισσότερες πληροφορίες, εδώ