Η φυγή μέσα από την τέχνη

Πρόσωπα ( Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής 19.2.2012) Της Pιτσας Mασουρα «Δεν είμαι ο μόνος που λέει ότι ο κόσμος έγινε αβίωτος. Οι λαοί παραληρούν. Οι άνθρωποι ξεπέρασαν τα όρια της αγένειας. Ο γενικευμένος τρόμος που βιώνουμε, κάνει τους πιο ευαίσθητους ανίκανους να υπομένουν το φορτίο. Δεν μπορώ να ακούω ειδήσεις, όλα με γεμίζουν φρίκη. Αλλά είμαστε είδωλα: μένω έκπληκτος όταν αντιλαμβάνομαι πόσο με ελκύουν οι ταινίες βίας. Σίγουρα υπάρχει μέσα μου ο φόβος και η αγάπη του τρόμου. Ο θρίαμβος της βίας είναι ο θρίαμβος της αυτοκαταστροφής. Αναρωτιέμαι αν οι λαοί μπορούν να κυβερνηθούν με άλλο τρόπο, εκτός από τον φόβο. Ο λεγόμενος ουμανιστικός πολιτισμός μας μοιάζει με χάρτινο πύργο». Ευγένιος Ιονέσκο, «Η ελεγεία ενός παράλογου κόσμου», εκδόσεις Ροές. Ο Ιονέσκο  σε ένα παραλήρημα φόβου σε ανύποπτους χρόνους. Κι όμως, τραγικά επίκαιρος σήμερα. Δεν θα αναφερθώ στη βία των κουκουλοφόρων. Στη διάχυση του φόβου και της τρομοκρατίας. Τι νόημα έχει; Ο καιρός των μνημοσύνων δεν έχει φτάσει ακόμη. Στο κάτω κάτω, τα μνημόσυνα προϋποθέτουν άλλου είδους βιώματα, στοιχειώδεις αρχές, κανονικότητα. Εδώ έχουμε έναν πολιτισμό βαθιά πληγωμένο και όσοι κατοικούν στον πυρήνα ή στο κέλυφός του -δημιουργοί, κριτές, θεατές- αισθάνονται ότι απλώς υπάρχουν μαζί του σε μια πυκνοκατοικημένη έρημο. Δίχως να μπορούν να αρθρώσουν πολλά γιατί κινδυνεύουν να γίνουν περίγελως εκείνων που επισπεύδουν την εποχή των δολοφόνων που προφήτευσε ο Αρθούρος Ρεμπό. Και τότε θα έρθει ο καιρός των μνημοσύνων. Σωρεύω, λοιπόν, τα μύρια ερωτήματα που με γαζώνουν σα σφαίρες και προχωρώ. Σκαλίζω τα ξένα ΜΜΕ. Καιρό τώρα απολακτίζουν την Ελλάδα, τονίζουν την απαρέσκειά τους για το πολιτικό προσωπικό της χώρας, για τους αγανακτισμένους πολίτες, απανθρακώνουν το υγιές σώμα -η πυρά δεν είναι για όλους- προφητεύουν τείχη της Νινευί! Σε πολλά τους δίνω δίκιο, η δική μας παθογένεια είναι μοναδική, αλλά έχω την αίσθηση ότι προσπαθούν να κρατήσουν έξω από τα δικά τους τείχη τη λαίλαπα που πλήττει σήμερα τη δική μας χώρα. Πότε πότε ακούγονται φωνές λογικές ή μοιάζουν λογικές, σαν αυτή του πολιτειολόγου Ερίκ Τουσέν που λέει το αυτονόητο, αυτό που κάθε φορά μας διαφεύγει. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι πολιτικοί που διαχειρίζονται το δημόσιο χρέος, λέει ο Τουσέν, πρωτίστως υπηρετούν τα συμφέροντα των ιδιωτών δανειστών και δευτερευόντως όλων των άλλων. Γι’ αυτό και η όποια αλλαγή θα προέλθει μόνον από τους συνειδητοποιημένους πολίτες. «Οι πολίτες της Λ. Αμερικής χρειάστηκαν είκοσι χρόνια για να πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ελπίζω ότι οι Ευρωπαίοι θα κινηθούν ταχύτερα», σημειώνει ο Τουσέν σε συνέντευξή του σε γαλλικό έντυπο. Οχι, δεν εννοεί πολέμους ο Τουσέν. Σε ειρηνικές διεκδικήσεις αναφέρεται. «Θεέ μου, τι υπέροχος ο πόλεμος», γράφει ο Γκιγιόμ Απολινέρ.Ο στίχος αυτός συνοδεύει την υδατογραφία του (1916), η οποία στις 14 Φεβρουαρίου 2012, μαζί με έργα ζωγραφικής γνωστών ποιητών και συγγραφέων δημοπρατήθηκαν στο Παρίσι ως τμήμα της συλλογής Belfond. Ναι, οι συγγραφείς κι οι ποιητές ζωγραφίζουν. Σε περιόδους κόπωσης, ο Απολινέρ, ο Ρεμπό, ο Ιονέσκο, ο Σελίν, ο Κοκτό, ο Μίλερ αποτύπωναν τον κόσμο ζωγραφίζοντας. Συνήθως ήταν ο δικός τους περίκλειστος κόσμος της εποχής, αλλά δεν έπαυε να αποτελεί ιστορικό και κοινωνικό τυφλοσούρτι. Στα πηγαδάκια των προσκεκλημένων της δημοπρασίας ακούστηκαν πολλά. Οτι συχνά πυκνά, ο Ιονέσκο, κουρασμένος από τις κραυγές των λέξεων, ζωγράφιζε κωμικοτραγικά όντα. Τους φόραγε μάσκες, αλλά του άρεσαν και οι ιππότες. Ο Μποντλέρ πάλι, πίστευε πως οι άνθρωποι των γραμμάτων διασκεδάζουν μουντζουρώνοντας στο χαρτί. Ο Προυστ ήταν περισσότερο συγκρατημένος. Τις απόψεις του τις βρίσκουμε στο γνωστό βιβλίο του Eric Karpeles «H ζωγραφική στο έργο του Προυστ». Ενας εικαστικός οδηγός στο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο». Ανάμεσα στα δημοπρατηθέντα έργα της συλλογής Belfond, εντύπωση προκάλεσε το διπλής ανάγνωσης πορτρέτο του Σελίν, με την υπογραφή του φίλου του Gen Paul (1936), όπως και του Πολ Βερλέν, που μαζί με τον Ρεμπό και τον Μαλαρμέ αποτελούν την ομάδα των συμβολιστών. Κι εκείνοι κι εμείς παλεύουμε με τη διάχυτη βία. Κι εκείνοι κι εμείς νιώθουμε ανίσχυροι μπροστά στον πεπερασμένο χρόνο και επαναλαμβάνουμε σαν παρελθοντικά φερέφωνα πως ο άνθρωπος είναι ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου.

Να αποτινάξουμε τη νοσταλγία του παρελθόντος.

Πρόσωπα της Ρίτσας Μασούρα ( το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής -12.2.2012) 

Ριλκε

Αυτό είναι η νοσταλγία: να κατοικείς στο κύμα και να μην έχεις πατρίδα μέσα στο χρόνο, γράφει ο Ρίλκε σ’ένα από τα ποιήματά του. Μήπως η νοσταλγία μας βυθίζει στη θλίψη; Προφανώς ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή να της αλλάξεις κάποιο ανταλλακτικό και να την κάνεις να τρέχει με χίλια. Ο άνθρωπος έχει μνήμη, ζει μέσα από τις παραστάσεις. Λειτουργεί συχνά με το συναίσθημα. Ωραιοποιεί καταστάσεις, Παλεύει να διατηρήσει ο,τι του δόθηκε. Δεν είναι δεκτικός καμιάς μεταρρυθμιστικής πολιτικής. Επιλέγει το σαμαράκι της άγνοιας και σπανίως τολμά να δει την αλήθεια κατάματα. Γιατί η αλήθεια είναι ανατρεπτική. Εκθέτει τον άνθρωπο στο σκληρό φως του ήλιου και τον υποχρεώνει να αντικρίσει το δεύτερο εαυτό του και μαζί του το άλλο πρόσωπο της κοινωνίας. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτός ο άνθρωπος ισούται με τον Ελληνα της σημερινής ιστορίας.`Ενας `Ελληνας φοβισμένος, νοσταλγικός, έτοιμος να κατακεραυνώσει τον άλλον, αποφασισμένος να αναζητήσει παντού εχθρούς και κράτη με προτεσταντική τιμωρητική λογική, τη στιγμή όμως που διακρίνει την κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης, την πολιτική ατολμία, τον επαρχιωτισμό των πολιτικών και την τάση τους να ακινητοποιούνται μπροστά στα δύσκολα.

Richard Sennet

Κι όμως, αυτός ο Ελληνας θα δεχόταν να συνεργαστεί καλύτερα, στο βαθμό που του «έπεφτε» λόγος, αν εμφανιζόταν μπροστά του ένας σπουδαίος πολιτικός και του περιέγραφε με σαφήνεια την Ελλάδα της επόμενης δεκαετίας. Αν του εξηγούσε ότι μέσα από τον μετασχηματισμό του παρόντος συστήματος και τις διαρθρωτικές αλλαγές (αυτές που όφειλαν να έχουν πραγματοποιηθεί προ 15ετίας) το μέλλον δε θα φάνταζε τόσο ζοφερό, αλλά θα εμπεριείχε  σπόρους ενός δικαιότερου τρόπου ζωής. Ως την εμφάνιση, όμως, αυτού του πολιτικού,ας βρούμε τώρα το χρόνο για να ξεκινήσουμε τη νέα αφήγηση της χώρας, της κοινωνίας, της ίδιας μας της ζωής. Να διαχειριστούμε τις σχέσεις μας σ’ ένα ασταθές περιβάλλον, να αναπτύξουμε νέες δεξιότητες, να απελευθερώσουμε δυνητικές ικανότητες –όχι μόνον οι νέοι, αλλά και οι μεγαλύτεροι – να αντιληφθούμε πόσο γρήγορα απαξιώνονται οι τεχνικές μας γνώσεις, πόσο εύκολα αντικαθίστανται με καινούργιες.`Οπως σωστά γράφει ο Αμερικανός στοχαστής Richard Sennett «ελάτε να ανακαλύψουμε τα ταλέντα μας». Δε μπορεί, κρύβουμε πολλά ταλέντα μέσα μας. Είναι αφύσικο να κυλήσει η ζωή μας καρφιτσώνοντας χαρτάκια στο ψυγείο. Είναι αδύνατο να περνάει ο ανθρώπινος χρόνος αφήνοντας πίσω του σκυφτές γυναίκες πάνω από τη ραπτομηχανή τους

Η τελευταία διετία,περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες του ελληνικού πείσματος και της εντύπωσης ότι μπορούμε να ξεγελάσουμε τους κουτόφραγκους σημαδεύτηκε από πολιτική κατενάτσιο. Τώρα, οι τακτικιστές πολιτικοί υποχρεούνται να τη μετατρέψουν σε επιθετική πολιτική. Σημαντικοί οικονομολόγοι αμφισβητούν την επιτυχία των προγραμμάτων των τροϊκανών.Ο φαύλος κύκλος λιτότητα-ύφεση που μας επιβάλλουν, υπονομεύει τη ψυχική ισορροπία της κοινωνίας. Ποιός τολμά να έχει αντίλογο σ’ αυτό το ενδεχόμενο ; Κανείς λογικά σκεπτόμενος. Αλλά το ίδιο θα συμβεί αν παρατείνουμε τη σημερινή ακινησία. Ο Ζακ Ατταλί, οπαδός της παγκόσμιας διακυβέρνησης αναφέρεται συχνά στο δίπολο αγορά-δημοκρατία. Αγορά και δημοκρατία είναι οι προϋποθέσεις για την πολυπόθητη οικονομική ανάπτυξη, στο βαθμό  που η αγορά είναι ένα πολύ κακό σύστημα από πλευράς αποτελεσματικότητας , αλλα είναι το καλύτερο που διαθέτουμε για την παραγωγή και αναδιανομή του πλούτου, ενώ η δημοκρατία επιτρέπει την αναπλήρωση των ανεπαρκειών της, κυρίως δε θέτει τους κανόνες λειτουργίας της.

δού, λοιπόν, έμμεση επιστροφή στην έννοια της δημοκρατίας. `Εννοια που αμφισβητείται τελευταία από πολλούς, δεδομένου ότι οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην του λαού, αν και τον αφορούν άμεσα. Ο Καστοριάδης παρατηρεί ότι η δημοκρατία, η οποία δεν μπορεί πια να οριστεί , παρά μόνον ειρωνικά και μελαγχολικά σαν εξουσία του  λαού περιορίζεται να παίζει τον ασήμαντο ρόλο ενός παραπετάσματος που κρύβει την εξουσία του χρήματος, της τεχνοεπιστήμης, της γραφειοκρατίας των κομμάτων και του κράτους ή των ΜΜΕ. Αν τελικά δε θέλουμε να χάσουμε το προνόμιο της δημοκρατίας, αν δεν επιθυμούμε καθεστώς ψυχρής μετα-δημοκρατίας, όπου απλώς θα παριστάμεθα, όπως τώρα, οφείλουμε να δώσουμε τη μάχη με το θάρρος του ανθρώπου που ξέρει πότε και πώς μπορεί να δεσμευτεί σε έναν αγώνα με αβέβαιη έκβαση. Γιατί περί αυτού πρόκειται.Δεν θα είμαστε οι πρώτοι στον κόσμο που θα το ζήσουμε.

                        Επιμύθιο:   Η οικονομική κρίση του 21^ου αιώνα αποδεικνύεται ανθεκτική υπόθεση, ειδικότερα για την Ελλάδα. Ο χρόνος μας τελειώνει και κάτω από την παρούσα πίεση, οφείλουμε να αποτινάξουμε  τη νοσταλγία του παρελθόντος και να εμπλακούμε, σε έναν αγώνα με άγνωστη έκβαση που θα στοχεύει, όμως,  στη διαφύλαξη της δημοκρατίας.

 

 

Γερμανία, Χόλμπαιν, Η Παναγία του δημάρχου Μάγιερ

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_05/02/2012_471375

Πρόσωπα Η Παναγία του Δημάρχου Μάγιερ

Της Pιτσας Mασουρα   Την περασμένη εβδομάδα ταξίδεψα ώς τη Γερμανία, έχοντας στον νου την εικόνα της χώρας που πέρασε μέσα από τη φρίκη δύο παγκοσμίων πολέμων, έσπειρε δεινά στην ευρωπαϊκή ήπειρο και επιβίωσε για να αναδειχθεί στο τέλος της μέρας σε οικονομική υπερδύναμη, επιβάλλοντας τον δικό της τρόπο σκέψης στους λαούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αφορμή για το ταξίδι στη χώρα των Τευτόνων ήταν μια πρόσκληση του Ινστιτούτου Γκαίτε της πόλης SchwŠbisch Hall στη Βάδη-Βυρτεμβέργη και της Αθήνας προς δημοσιογράφους του αίροντος τις δημοσιονομικές αμαρτίες ευρωπαϊκού Νότου, που απαρτίζεται από τα διάσημα πλέον PIGS. Ο στόχος, δελεαστικά τεχνοκρατικός! Περιήγηση σε οικογενειακά εργοστάσια της περιοχής, ανάλυση των αναγκών τους σε εργατικό δυναμικό και επίδειξη του ομαδικού τρόπου σκέψης σ’ ένα περιβάλλον που, όπως οι ίδιοι οι Γερμανοί παραδέχτηκαν, πάσχει από εργατικά χέρια. Στο συνέδριο, με τη συμμετοχή του υπουργού Εξωτερικών Γκίντο Βεστερβέλε, εκπροσώπων όλων των κομμάτων και πολλών επιχειρηματιών συζητήθηκε ένα από τα καυτά προβλήματα της σημερινής Γερμανίας, το δημογραφικό.   Χόλμπαιν Το δημογραφικό επιδρά αρνητικά στο οικονομικό επίπεδο. Αν η Γερμανία δεν λάβει τα κατάλληλα μέτρα, έπειτα από 30 χρόνια τα ομόλογά της θα παρουσιάσουν τεράστιο πρόβλημα, εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού. Αρα, επείγει η προσέλκυση νέων, μορφωμένων ατόμων, ει δυνατόν «εγκεφάλων» που θα εργαστούν σε νευραλγικούς τομείς της οικονομίας και θα παραμείνουν στη χώρα για να αυγατίσουν τον πληθυσμό. Εξ ου και η στροφή των αρχών του SchwŠbisch Hall προς τις χώρες του Νότου, όπου τα υψηλά ποσοστά ανεργίας θυμίζουν ωρολογιακές βόμβες στα θεμέλια των τοπικών κοινωνιών. Δεν είναι της παρούσης να μπω σε λεπτομέρειες, όχι γιατί δεν θα το ήθελα –ένα ταξίδι παραμένει αστείρευτη πηγή πληροφοριών– αλλά γιατί ατταβιστικά σχεδόν προσφεύγω στην τέχνη, ως αισθητική δημιουργία και ως τάση παράκαμψης της πραγματικότητας. Χανς Χόλμπαϊν ο νεότερος  είναι ο ζωγράφος, ο οποίος αποτελεί πλέον το κέντρο αναφοράς των κατοίκων του SchwŠbisch Hall (Kunsthalle W­rth). Τόμας Μορ Λιποτάκτης κι ο ίδιος της πραγματικότητας της εποχής του (1497-1543), ο Xόλμπαϊν παρά τρίχα γλίτωσε την καρατόμηση από τον Ερρίκο Η΄ της Αγγλίας, όταν η υποψήφια τέταρτη σύζυγος του πρίγκιπα, Αννα, την οποία θα παντρευόταν για λόγους πολιτικών σκοπιμοτήτων, τον απογοήτευσε με το που την είδε, καθώς ήταν κατώτερη του πορτρέτου που ο Χόλμπαϊν της είχε φιλοτεχνήσει. Τελικά, ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης του Βορρά αναδείχθηκε στον μεγαλύτερο πορτρετίστα της Β. Ευρώπης. Αργότερα, οι ειδήμονες τον αποκάλεσαν «Ραφαήλ της Γερμανίας». Γεννήθηκε στη Γερμανία κι ως νέος ζωγράφος δούλεψε περισσότερο στη Βασιλεία, φιλοτεχνώντας θρησκευτικά έργα και πορτρέτα, με γνωστότερο αυτό του Εράσμου του Ρότερνταμ. Ταξίδευσε ώς την Αγγλία, αναζητώντας εργασία, έγινε δεκτός στους ουμανιστικούς κύκλους του συγγραφέα (φωτ.) Τόμας Μορ (Η Ουτοπία – από τα σημαντικότερα βιβλία πολιτικής σκέψης) και εργάστηκε για την Αννα Μπόλεϊν και τον Τόμας Κρόμγουελ. Μία από τις μεγαλύτερες δημιουργίες του είναι η «Παναγία του Δημάρχου Μάγιερ» με τις εξαίσιες μορφές του δημάρχου και της οικογένειάς του (1528) Το καλοκαίρι του 2011, η «Μαντόνα του Ντάρμσταντ», όπως είναι γνωστή η «Παναγία του Δημάρχου Μάγιερ», 500 χρόνια μετά τον σχεδιασμό της αγοράστηκε από τον βιομήχανο και συλλέκτη Reinhold W­rth αντί του ποσού των 70 εκατ. δολαρίων και σήμερα φυλάσσεται στο SchwŠbisch Hall (Kunsthalle W­rth). Ο ίδιος ο συλλέκτης ήταν πεπεισμένος ότι με την κίνησή του αυτή θα έριχνε γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στους παλιούς αναγεννησιακούς ζωγράφους της Βορείου Ευρώπης και τους σύγχρονους καιρούς, όπου η θρησκεία δεν έχει πλέον τον κυρίαρχο ρόλο του παρελθόντος. Ο Μάγιερ υπήρξε επιχειρηματίας και δήμαρχος της Βασιλείας. Το 1521 παραπέμφθηκε στη δικαιοσύνη κατηγορούμενος για δωροδοκία, αλλά επέστρεψε στα καθήκοντά του. Θεωρήθηκε αφοσιωμένος καθολικός, κάτι που αποδεικνύεται από το δέος με το οποίο κοιτάζει την Παναγία και το Θείο Βρέφος, ενώ η σύζυγός του και η ερωμένη του δείχνουν μάλλον αδιάφορες. Λένε ότι η αρετή δεν δωρίζεται. Είναι επιλογή. Ο Μάγιερ ήθελε να τον αποκαλούν ενάρετο κι ίσως γι’ αυτό εναπόθεσε τις ελπίδες του στην Παναγία.