Ο Μπαλζάκ συνήθιζε να μιμείται το βάδισμα και τις κινήσεις των ανθρώπων στους δρόμους. Γινόταν ένα μ’ αυτούς, ταυτιζόταν με τους ξένους, ενσωματωνόταν στο δικό τους «Είναι» αθόρυβα και σιωπηλά, σαν ένα στρείδι που δουλεύει στην ησυχία της νύχτας για να εμφανιστεί το πρωί ως αναπόσπαστο κομμάτι της ακατέργαστης πέτρας. Ο Μπαλζάκ κατείχε την τεχνοτροπία της ταύτισης με την ξένη προσωπικότητα, την άλλη πραγματικότητα, εν αντιθέσει με το «θύμα» που σπανίως συμμετείχε σ’ ένα μπαλζακικό μυθιστόρημα, το οποίο ο συγγραφέας – τεχνίτης φιλοτεχνούσε στο χαρτί, σπαραχτικά όμοια με το στρείδι στο βράχο.
Εμείς οι νεοέλληνες, ημιμαθείς και λάτρεις της βιαστικής πληροφορίας, εμπλεκόμαστε συχνά σε συζητήσεις γύρω από τη ζωγραφική, την ποίηση, το βιβλίο ή το θέατρο και πάντα ή σχεδόν πάντα συζητάμε λες και το θέμα μας είναι τα φρέσκα φασολάκια που φάγαμε το μεσημέρι μαζί με εκπληκτική ηπειρώτικη φέτα. Θα΄χετε ακούσει, υποθέτω, κουβέντες αξιόλογων ατόμων που λένε, μα τι χρειάζεται η ποίηση όταν ο άνθρωπος ετοιμάζεται να κατασκηνώσει στον Αρη ; Τι χρειάζεται το θέατρο όταν ο άνθρωπος στην Οκλαχόμα καταβροχθίζεται από τη μάνα γη μέσα από την ορμή ενός ανεμοστρόβιλου ; Τι χρειάζεται να διδάσκουμε στα παιδιά μας τους Άθλους του Ηρακλέους όταν οι μπόμπιρες απολαμβάνουν τα καλύτερα εξωπραγματικά γκατζετάκια όλων των εποχών ; Υπάρχουν βεβαίως και οι πεσιμιστές που αρνούνται την προσπάθεια του σύγχρονου ανθρώπου να εκφραστεί μέσα από την τέχνη, γι αυτό και διερωτώνται αναιδώς : μα, θα υπάρξει ποτέ ξανά ένας Αισχύλος, ένας Γκωγκέν, ένας Τουλούζ- Λωτρέκ, ένας Μπετόβεν, ένας Γκαίτε, ένας Σολωμός, ένας Καβάφης;
Η απάντηση είναι απλή : πάντα θα γεννιούνται μεγάλοι της τέχνης με την ίδια ορμή που θα γεννιούνται σπουδαίοι επιστήμονες. Δεν υπάρχει ο φόβος του τέλους της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν υφίσταται μια γενικότερη ευτυχία, μια εκπλήρωση των ονείρων, μια ολοκλήρωση της ιστορίας. Δεν υπάρχει η τελειότητα η οποία ενδεχομένως να εμπερικλείει το τέλος του κύκλου του ανθρώπινου όντος. Ο άνθρωπος θα εξελίσσεται πάντα, καθώς δεν είναι προορισμένος να ζήσει σε μια γήινη μακαριότητα. Πάντα θα θέλει να είναι κάτι παραπάνω από αυτό που μπορεί, θα επαναστατεί, θα πασχίζει να ξεπεράσει τα όρια του, να αγγίξει την αθανασία, όχι όμως τη στατική αιωνιότητα. Με αυτή την έννοια, ναι, θα υπάρξει ένας νέος Αισχύλος ή ένας Γκωγκέν. Ευτυχώς όμως, η φύση έχει προνοήσει ώστε ο άνθρωπος να μην συνειδητοποιήσει ποτέ το μέγεθος του ανθρώπου που τον παρακολουθεί κατά πόδας, παρά μόνον όταν θα’ χει καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός της Ιστορίας και ο Άγγελος του Κλέε θα’ χει ολοκληρώσει το έργο του. Μόνον τότε θα αναφωνήσει έκπληκτος : Ναι, έχουν και οι δικές μας γενιές τις μεγάλες μορφές τους!
Άραγε, αυτές οι «πολυτελείς» για τους πολλούς σκέψεις έχουν μια κάποια σχέση με τη σημερινή μας εικόνα; Το δύσμορφο είδωλο στους καθρέφτες των παλαιοπωλείων στη Σόλωνος ή στη Λυκαβηττού που οι παλαιοπώλες εκθέτουν ως δέλεαρ; Μα το συγκλονιστικό για τον άνθρωπο είναι ότι μόνο σε τέτοιες βάναυσες εποχές, όπου μετράμε ξανά και ξανά τα σκαλοπάτια προς το υπόγειο, που διακρίνουμε τα πλήθη από τις λιγοστές ελίτ, όπου το συλλογικό δίνει μάχες να επιβληθεί στο ατομικό και το σοβαρό δίπλα στο επιπόλαιο, ναι, μόνο σε τέτοιες εποχές πολλαπλότητας σκληρών συναισθημάτων ο άνθρωπος μπορεί να ξαναγίνει δημιουργός και δη Μέγας Δημιουργός. Παλιότερα ο `Ερντ Φίσερ έλεγε ότι μπορεί δίπλα στο μυθιστόρημα να αναπτυχθεί μια νέα μορφή έπους (Μα, μήπως δεν είναι έπος αυτό που ζούμε σήμερα;) Δίπλα στις κωμωδίες της δεκαετίας του ‘60 με τις οποίες ακόμη γελάμε, να δημιουργηθούν μέγιστες τραγωδίες που θα δίνουν καθαρτήριες απαντήσεις στο καταρρέον σύνταγμα της χώρας ή στην ανελευθερία του ατόμου και στο ναρκισσισμό της λιτότητας. Ο ιστορικός ή ο κριτικός του μέλλοντος θα μπορεί, σκαλίζοντας τα δικά μας «συντρίμμια» να καταγράψει την αιώρηση του ανείπωτου φόβου, τη μέγγενη των αγορών, τη επίπλαστη πρόοδο και τον επίκτητο σκοταδισμό. Κυρίως, όμως, θα καταγράψει την ορμή των νέων που δεν χαρίζονται και που καμιά φορά νομίζω ότι φέρουν πάνω τους στοιχεία από τον σαιξπηρικό Πρόσπερο όταν παγιδεύει με τις μαγικές του δυνάμεις εκείνους που τον έβλαψαν στο παρελθόν και στο τέλος τους συγχωρεί! Και ναι, φίλοι μου, πάντα θα υπάρχουν ποιητές και συγγραφείς και ζωγράφοι και ταλαντούχοι άνθρωποι που θα ξορκίζουν την παρακμή μας.
Ρίτσα Μασούρα
