Καιρός για κριτική σκέψη…..

Προσωπα – ριτσα μασουρα.                           Δημοσιεύεται στην Καθημερινή 30-5-2010

Από το καφενείο Les Deux Magots στο Σαιν Ζερμέν ντε Πρέ περνούσε καθημερινά η γαλλική διανόηση και οι άνθρωποι της τέχνης. Ο Σαρτρ και ο Αλμπέρ Καμύ  ήταν κατ’ εξοχήν θαμώνες σε μια εποχή που έσφυζε από διανοουμένους και νέες ιδεολογίες, οι οποίες μπορεί να μην απέτρεψαν πολέμους, επηρέασαν όμως βαθιά την κοσμοθεωρία  του ανθρώπου στον 20^ου αιώνα.

Ίσως δεν είναι καίριο το ζήτημα. Όταν όμως έχει στενέψει ο λόγος, όταν η οικονομική σου σκέψη είναι ξεπερασμένη απ’ την ταχύτητα των αγορών, όταν αντιλαμβάνεσαι καθαρά πλέον ότι το πρόβλημα δεν είναι η πατρίδα σου, αλλά ολόκληρος ο δυτικός κόσμος κι όταν το ιερατείο και οι πρωθιερείς έχουν τραβηχτεί στα ενδότερα, τότε αναζητάς θέματα λιγότερο επώδυνα και μάλλον θεωρητικά. Ας μου επιτραπεί, όμως, μια διαπίστωση, καθ όλα σχετική με το σημερινό μου θέμα. Στην Ελλάδα επικρατεί η ισοπέδωση προς τα κάτω. Ύφος και στυλ ζωής στα όρια του άκρατου λαϊκισμού των πρώτων σοσιαλιστικών χρόνων που λειτούργησαν ως αντίβαρο στη μέγγενη της χαμοζωής. Μας έμεινε όμως το κουσούρι μαζί με τη μυθοποίηση εκείνου του λαϊκισμού. Δεν θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι η ισοπέδωση θεσμών και ανθρώπων αποτελεί τον κανόνα. Αλλά αν κάποιος διαθέτει γερή ακοή, θα χει ακούσει τους συμπατριώτες μας και τις απαξιωτικές κραυγές τους: «έλα μωρέ, και ποιός είναι αυτός που μιλάει, σιγά μην ξέρει περισσότερα από μένα, πέστα μεγάλε κι εγώ θα σε φασκελώσω!»

Το να απαξιώνεις είναι το εύκολο. Ο διπλανός σου συμβιβάζεται με την άποψη σου, γιατί τον βολεύει. Το κτίσιμο επιχειρημάτων απαιτεί κριτική σκέψη και ποιός την έχασε για να την βρει αυτός. Στην Εσπερία, την οποία με τόση ευκολία επίσης απαξιώνουμε και επικρίνουμε, ο πολιτισμός μετριέται διαφορετικά και οι πολίτες αποδέχονται την ιεραρχία στη διανόηση, στην πολιτική, στην τέχνη και στον ευρύτερο εργασιακό χώρο. Ο σεβασμός στο ρόλο του καθενός είναι αυτός που διασφαλίζει την ισορροπία μέσα στην κοινωνία. Στη Γαλλία βρίσκεται σε εξέλιξη μακρά συζήτηση για την ύπαρξη και το ρόλο των διανοουμένων. Κατά πόσον στη σύγχρονη εποχή η φωνή τους είναι στεντόρεια ή τα λένε μεταξύ τους. Αν και μέχρι ποιο βαθμό ο σύγχρονος άνθρωπος, χρειάζεται τους διανοουμένους, ή οι αυθεντίες της σκέψης είναι καμένο χαρτί.

Ο Μισέλ Φουκώ έλεγε ότι δεν πρέπει να κρίνουμε τον διανοούμενο μόνο από τα λεγόμενά του, αλλά από τη διαδρομή του μέσα στο χρόνο. Κι ήταν ο Φουκώ αυτός που προδίκασε το τέλος του διανοούμενου, στην προσπάθειά του να πετύχει τη σύνθεση ανάμεσα στο σοφό Έλληνα, τον Εβραίο προφήτη και τον Ρωμαίο νομοθέτη.(Très occidental!)

Μπρυκνέρ

Ο Ζακ Ζυλλιάρ αναρωτιέται στο «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» αν υπάρχουν ανάμεσά μας διανοούμενοι, σαν το Βολταίρο, τον Ουγκό, τον Σαρτρ ή τον Καστοριάδη, τον Κονδύλη….. Ζούμε στην εποχή της μέγιστης επικοινωνίας. Του facebook, του twitter, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, της τηλεοπτικής φρενίτιδας. Εκ των πραγμάτων πια, ο διανοούμενος, εφόσον αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιος ή τυγχάνει αυτής της αναγνώρισης, προσκολλάται στο καινούργιο πλαίσιο κι αν επιθυμεί την επιβίωσή του, δεν έχει παρά να αποκτήσει ταχύ και αποσπασματικό λόγο. Με αυτή τη λογική, η Γαλλία έχει μπεί στον αστερισμό του αρτίστα διανοούμενου, στα όρια της γρήγορης  διασημότητας. Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ , ο Μπερνάρ Λεβί, ο Λυκ Φερί, ο Αντρέ Γλυκσμάν, η Ελιζαμπέθ Μπαντινέρ διαγκωνίζονται για μια τηλεοπτική εμφάνιση ή πασχίζουν για την έκδοση βιβλίων τους. Το ερώτημα όμως παραμένει : αγγίζουν τις πλατιές μάζες του κόσμου που δεν ακούει από το στόμα τους πρακτικές λύσεις, ή μήπως κι αυτοί εξυπηρετούν ξεπερασμένα πολιτικά στρατόπεδα; .

Είθισται οι διανοούμενοι, ως οπαδοί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης να διεκδικούνται από την αριστερά. Η δεξιά φαντάζει στέρφα μπροστά στο πάθος της αριστεράς να διεκδικεί για τον εαυτό της τις δάφνες. Αλλά μήπως οι Γάλλοι διανοούμενοι της αριστεράς δεν ήταν αυτοί που φώναζαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 « πρέπει το ΝΑΤΟ να βομβαρδίσει το Βελιγράδι» ; Αλλόκοτες ανθρωπιστικές κραυγές !Στην Αμερική δεν σεμνύνονται τόσο. Έτσι μετά το ξέσπασμα της κρίσης, ο πολιτικός κόσμος της Δεξιάς επαναφέρει στο προσκήνιο τη ρωσικής καταγωγής διανοούμενη `Αϊν Ραντ τη ριζοσπαστική φιγούρα του καπιταλισμού, η οποία χλεύαζε τις φιλανθρωπικές τάσεις των ανθρώπων και κορόιδευε τον ιδεαλισμό. Εχθροί της ελεύθερης προσωπικότητας του ατόμου, έλεγε. Στο βιβλίο της «Για το Νέο διανοούμενο», η Ραντ σημειώνει ότι η μεγάλη αποτυχία των φιλοσόφων και των διανοούμενων είναι ότι δεν κατάφεραν να θεμελιώσουν μια λογική κοινωνία με γνώμονα μια λογική ηθική. «Ο νέος διανοούμενος» , κατά την άποψή της, «θα είναι ο άνθρωπος που θα καθοδηγείται από τη διάνοιά του κι όχι ένα ζόμπι καθοδηγούμενο από τα αισθήματά του, τα ένστικτα, τις επιθυμίες ή τις παραξενιές του…». Ο δίχως έλεος θρυμματισμός της καλοπροαίρετης σκέψης του μέσου ανθρώπου. Αυτό θέλουμε ; Καιρός για κριτική σκέψη….