Ο ανυποψίαστος αξιότιμος κ. «Economic Man»

ΤΣΙΓΚΟΣ ΘΑΝΟΣ: ‘Το Λιμάνι’, 1959. 89Χ116 εκ. Λάδι σε μουσαμά. Moυσείο Γουλανδρή, Ανδρος
Χρειάζεται τόλμη αυτή τη φορά. Η παγκόσμια οικονομία πρέπει να στηθεί σχεδόν απ’ την αρχή. Χιλιάδες επιστήμονες, μελετητές, διανοούμενοι, ακαδημαϊκοί, στελέχη πολυεθνικών και μέλη δεξαμενών σκέψης δουλεύουν νυχθημερόν πίσω από κλειστές πόρτες. Αναζητούνται νέα χαρακτηριστικά, λένε. Στο εκμαγείο του υπογείου, με το φως να περνάει δύσκολα μέσα από τον φεγγίτη, οι μαστόροι δίνουν μάχες πρωτοτυπίας. Σμιλεύουν, λένε, τα νέα χαρακτηριστικά του homo econοmicus. (Να θυμίσω ότι ο όρος «Economic Man» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Βρετανό φιλελεύθερο στοχαστή και μέλος του κοινοβουλίου Τζον Στιούαρτ Μιλλ). Στα στενοσόκακα της Μονμάρτης, λίγοι νεομποέμ τύποι χαμογελούν χαιρέκακα και απλώνονται νωχελικά στο μαρμάρινο σκαλοπάτι μιας παλιάς πολυκατοικίας. Ας ψάξουν άλλοι για μας, σκέπτονται!

Τίποτα δεν μοιάζει με το χθες. Η σημερινή οικονομική κρίση, πρωτόγνωρη όπως λένε οι ειδικοί, δεν έχει γνώριμο πρόσωπο, δεν έχει αρχή, μέση και τέλος, όπως λογικά θα ’πρεπε να έχει ένα οικονομικό γεγονός. Σπουδαίοι τραπεζίτες, όπως ο Γκρίνσπαν, ο Μπερνάνκι ή ο Τρισέ μοιάζουν με άτακτα μαθητούδια που έκαναν τις ζαβολιές τους και τώρα δεν βρίσκουν τρόπους να τις μαζέψουν. Ούτε να προσποιηθούν δεν μπορούν. Χρόνια τώρα ζούσαν στους γυάλινους πύργους τους, μακράν του μέσου πολίτη, ο οποίος στα μάτια τους ήταν απλώς the rational human being, που σκεφτόταν λιγότερο και κατανάλωνε περισσότερο. Το σημερινό crash test, όμως, αποδεικνύεται πολύ πιο δυνατό, πιο καταστροφικό, έξω από τα όρια των γνωστών οικονομικών ιδεολογημάτων. Ισως γιατί ακόμη κι αυτά έχουν κρυφές ηθικές πλευρές!

Δεν μπορεί, όμως. Από κάπου θα πρέπει να πιαστούμε και να συνεχίσουμε. Σωστά; Αυτό ξέραμε ώς τώρα κι αυτό κάναμε. Χαράζαμε κατευθυνόμενες πορείες. Τώρα αν κατά λάθος ξεφύγαμε και σύραμε γραμμές πάνω στην άμμο, ε, ναι, πληρώνουμε το τίμημα. Θυμάμαι παλιότερα μας έλεγαν εμφατικά: Μα τι κάθεστε; Δεν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου; Ναι, ναι, βεβαίως, το ρίξαμε, το ρίξαμε, απαντούσαμε εμείς και σηκώνοντας τους ώμους προχωρούσαμε. Κι ύστερα μας έλεγαν: Μα δεν είναι η παγκοσμιοποίηση το καινούργιο κοστούμι της ανθρωπότητας; Ναι, σωστά, απαντούσαμε, αλλά εκείνη η μονοτονία της αδελφέ μου. Παρόλα αυτά, άνθρωποι του «πάρτα όλα» εμείς, δεν χαμπαριάζαμε και χωνόμαστε ξεδιάντροπα στα μπατζάκια του καινούργιου κοστουμιού. Ναι, αλλά εκεί εμφιλοχωρούσε ένας κίνδυνος που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί, γιατί ακόμη και τη φαντασία μας την είχαμε μετατρέψει σε αναλώσιμο προϊόν. Στο κάτω κάτω υπήρχαν οι αγορές, μας είχαν πει.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: ‘Μια γαλάζια μέρα’, 1977. 81Χ116 εκ. Λάδι σε μουσαμά και κολάζ.

Επί τριάντα χρόνια, σημειώνει στην τελευταία της έκδοση η «Μοντ Ντιπλοματίκ», είμαστε προσανατολισμένοι στο φιλελεύθερο δόγμα και οποιαδήποτε σοβαρή πρόταση για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του καθημερινού ανθρώπου προσέκρουε στις ιδιομορφίες των αγορών. Κι ήταν οι άνθρωποι της αριστεράς αυτοί που αποφάσισαν να υιοθετήσουν τις ιδιομορφίες των αγορών. Ο σημερινός Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, όντας προ ετών υπουργός Οικονομικών των Εργατικών επί Μπλερ φιλελευθεροποίησε την Τράπεζα της Αγγλίας. Ο Μπιλ Κλίντον απορρύθμισε τον οικονομικό τομέα των ΗΠΑ, ο Μιτεράν αποσύνδεσε τους μισθούς από τους δείκτες και οι Γάλλοι σοσιαλιστές Ζοσπέν και Νομινίκ Στρος Καν ιδιωτικοποίησαν δημόσιες υπηρεσίες, ενώ ο Σρέντερ έγινε πιο φιλελεύθερος από τους Γερμανούς Ελεύθερους Δημοκράτες.

Σήμερα στεκόμαστε αγωνιούντες και κάθιδροι μπροστά στο σλόγκαν «α, από δω και πέρα όλα μπορεί να συμβούν». Δηλαδή, τι θα συμβεί ακριβώς; Μήπως θα ζήσουμε ένα είδος επανίδρυσης του κράτους, αλλά σε πολύ μεγαλύτερα μεγέθη; Γιατί αν είναι κάτι τέτοιο, παρότι δεν θα ερωτηθούμε, θα πρέπει να πούμε: «ευχαριστώ, δεν θα πάρω».

Οι κυβερνήσεις πειραματίζονται παρεμβαίνοντας. Δόγματα και οικονομικά πιστεύω αναθεωρούνται. Ξεχασμένοι διανοούμενοι και απηρχαιωμένοι οικονομολόγοι ξαναδιαβάζονται. Οι τραπεζίτες –όσοι τουλάχιστον παραδέχονται το εύρος του προβλήματος- υποτάσσονται δουλοπρεπώς στις κυβερνήσεις. Αντιστροφή ρόλων; Αφύπνιση του Λεβιάθαν; Το σοφά μελετημένο ευρωπαϊκό Σύμφωνο Σταθερότητας μέρα τη μέρα λησμονιέται. Μα σφίγγαμε χρόνια το ζωνάρι για να ευθυγραμμιστούμε με τις ευρωπαϊκές επιταγές και τώρα αφήνουμε τον δικό μας μόχθο έκθετο σε ξένες πόρτες; Οι φορολογικοί παράδεισοι κινδυνεύουν να περάσουν στις μαύρες λίστες. Κάποιος μάλιστα είπε ότι μετά τη λίστα των κρατών που στηρίζουν την τρομοκρατία θα έχουμε τη λίστα των φορολογικών παραδείσων, όπου βεβαίως τα ουρί θα συνεχίσουν να πηγαινοέρχονται με λίαρ τζετ και φοβάμαι ότι θα συνεχίσουν να μη λογοδοτούν ενώπιον κανενός.

Στην κινηματογραφική ταινία του Ολιβερ Στόουν «Γουόλ Στριτ», ο Γκόρντον Γκέκο απευθύνεται στους μετόχους της Τέλνταρ, λέγοντας: Λοιπόν στην εποχή της ελεύθερης αγοράς, όταν η χώρα μας ήταν η ισχυρότερη βιομηχανική δύναμη λειτουργούσε λογοδοσία έναντι των μετόχων. Οι Καρνέγκι, οι μεγάλες οικονομικές δυναστείες της ανερχόμενης Αμερικής, αυτές που ξεκίνησαν από τη βαριά βιομηχανία και κατέληξαν στον χρηματοπιστωτικό τομέα, την απαιτούσαν τη λογοδοσία, επειδή διακυβεύονταν τα λεφτά τους. Σήμερα το μάνατζμεντ των εταιρειών δεν διακυβεύει δικά του συμφέροντα σε αυτές! Κυρίες και κύριοι, η πλεονεξία είναι κάτι καλό. «Greed is good», ήταν το μότο του Γκόρντον Γκέκο («Η συνείδηση ενός προοδευτικού», Πολ Κρούγκμαν)… Τους τελευταίους μήνες, η λέξη πλεονεξία σβήνεται με μπλάνκο από τα κιτάπια των μεγάλων εταιρειών. Δεν είναι πια καλό πράγμα η πλεονεξία, λένε. Σιγά!

Μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι η αγορά είναι η δύναμη που διεισδύει στη ζωή μας. Οπως συχνά αναφέρει ο Τζέρεμι Ρίφκιν, όλα επηρεάζονται βαθιά από τις διαθέσεις και τις διακυμάνσεις της. Η ευημερία της αποτελεί το μέτρο της δικής μας ευημερίας. Αν οι αγορές είναι υγιείς, κι εμείς είμαστε καλά. Η αγορά είναι ο οδηγός μας, ο σύμβουλός μας, μα και η κατάρα μας. Σήμερα οι αγορές στεγνώνουν, ενδεχομένως γιατί κάποιοι υπερφίαλοι υιοθέτησαν το «Greed is good». Οι μεγάλοι συσκέπτονται, η αγωνία του χρήματος τους πνίγει. Οι μικροί σκέπτονται, η αγωνία του χρήματος τους πνίγει εξίσου, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Ενας περαστικός θυμάται τον Οκτάβιο Πας: «Η μόνη ελπίδα μας είναι να βγάλουμε την ψυχή μας απ’ το μπαούλο. Υπάρχει ελπίδα, αρκεί να πονέσουμε ξανά».