Ο επίγειος παράδεισος που παραλάβαμε, θα εξακολουθήσει να είναι «παράδεισος»;

Κι αν κάποια στιγμή το συνειδητοποιήσουμε, μήπως θα ’ναι πολύ αργά; Η αλήθεια είναι ότι παραμένουμε εγκλωβισμένοι στη λογική της κοινωνίας της αφθονίας. Ακόμη κι όσοι διατείνονται ότι τους διακρίνει η υγιής δράση και η αγωνία για τα πνευματικά αγαθά, ακόμη κι αυτοί επιθυμούν την απραξία και την υπερβολή των υλικών αγαθών. Το όνειρο να αντιγράψουμε τον τρόπο ζωής των πλουσίων, ανεξαρτήτως κόστους, δεν έχει διαγραφεί από τον φθαρτό νου. Και βρίσκεται εκεί, ακόμη κι όταν όλα μοιάζουν πλέον με ρόδινη αιθαλομίχλη. Γκροτέσκο συμπεριφορά πολιτών που για κατανοητούς λόγους παριστάνουν τους μεγαλοαστούς, έτοιμοι να διαπράξουν φρικαλεότητες για να εξασφαλίσουν μερίδιο στην υλιστική αίγλη. Κι έτσι, μέσα στον ορυμαγδό των υπολογιστικών τους θέλω, λησμονούν ότι το υποβαστάζον σύστημα αντιδρά και ότι ο πλούτος, ο ελεύθερος χρόνος, η άνεση, η υγεία και το καθαρό περιβάλλον δεν είναι αυτονόητες ενότητες, αλλά αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, φαντασίας, ευρηματικότητας και πειθαρχίας. Ο επίγειος παράδεισος για τον οποίον μίλησαν τόσο πολύ οι άνθρωποι του Διαφωτισμού έχει γίνει υπερβολικά γήινος, λέει ο Πασκάλ Μπρυκνέρ κι έχει, φοβάμαι, δίκιο.

Από τις μη αυτονόητες ενότητες επιλέγω να σταθώ στο περιβάλλον. Όχι γι’ άλλο λόγο, αλλά γιατί μ’ αρέσει να συμπλέω με τα φετίχ της εποχής. Θα πείτε ότι φετίχ μπορεί να γίνει μόνον ένα αντικείμενο. Γιατί όχι και κάτι πολύ ευρύτερο, όπως το περιβάλλον, το οποίο για να υπάρξει, έστω και στην παρούσα μορφή του, χρειάζεται το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού και της ανθρώπινης σκέψης. Χιλιοσυζητημένο θέμα και συγχυστικό, καθώς οι απόψεις του επιστημονικού κόσμου μοιάζουν με ακτίνες του ήλιου που διαθλώνται στο νερό. Κι όταν οι επιστήμονες ακολουθούν μη εφαπτώμενους δρόμους, πώς ο απλός, καθημερινός πολίτης να βρει άκρη και γιατί; Μην περιμένετε σαφείς απαντήσεις, γιατί οι γνώσεις μου σταματούν στην αποστήθιση γενικών διαπιστώσεων που αφορούν το περιβάλλον. Εχω αποστηθίσει, λοιπόν, ότι κινδυνεύει η πολική αρκούδα, ότι οι πάγοι λιώνουν μετά μανίας, ότι τα δάση κόβονται ασυστόλως από τους καλά πληρωμένους ξυλοκόπους, ότι η όξινη βροχή τα αποτελειώνει, ότι τα διάφορα είδη των σπάνιων ζώων και των φυτών έχουν πάρει την άγουσα (φαντάζομαι για κάποιον άλλο πλανήτη), ότι το πετρέλαιο τελειώνει και μας θέλγει όσο ποτέ στο παρελθόν η ιδέα της ειρηνικής πυρηνικής ενέργειας, ότι τα τρόφιμα δεν φτάνουν για να θρέψουν τα 6 δισ. των ανθρώπων, άρα πρέπει να αποδεχτούμε τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα… και γενικώς έχω αποστηθίσει το ότι σκίζουμε τις σάρκες μας και… μας αρέσει.

φωτό από εδώ

Πάντα, ωστόσο, υπάρχει κάτι που κεντρίζει το ενδιαφέρον και οδηγεί πολλούς δημοσιογράφους να επαναφέρουν το θέμα ξανά και ξανά στην επικαιρότητα, είτε από πραγματικό ενδιαφέρον είτε γιατί έτσι νομίζουμε ότι θα γίνουμε αρεστοί. Διάβασα προ εβδομάδων τη συνέντευξη που έδωσε σε γερμανικό περιοδικό ο Γερμανός ερευνητής Γιόζεφ Χ. Ράιχολφ. Ο καθηγητής μίλησε για τη φύση και τον άνθρωπο στην εποχή της υστερίας γύρω από το κλίμα. Δυο λόγια για τον Ράιχολφ: Είναι βιολόγος, χαρακτηρίζεται ιδιοφυΐα από τον γερμανικό Τύπο κι έχει ασχοληθεί με περιβαλλοντικά θέματα του Αμαζονίου, της Αφρικής και της Ωκεανίας. Το τελευταίο βιβλίο του, «Σύντομη ιστορία της φύσης της τελευταίας χιλιετίας», έγινε μπεστ σέλερ στη Γερμανία. Λέει, λοιπόν, ο Ράιχολφ κάτι μάλλον κατανοητό, πως ο άνθρωπος πάντα επηρέαζε και άλλαζε τη φύση. Τα τελευταία χίλια χρόνια υπήρξαν τρεις περίοδοι κατά τις οποίες καταστράφηκαν μαζικά τεράστιες δασικές εκτάσεις, σαν αυτές που ζούμε σήμερα στα τροπικά δάση του Αμαζονίου, αλλά και στην Ωκεανία. Σε πρώτη φάση, στον Μεσαίωνα αποδεκατίστηκαν τα δάση της Ευρώπης. Σε δεύτερη φάση, τα δάση της Βορείου Αμερικής. Οταν ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, το τοπίο αποτελούνταν κατά 40% από πυκνά δάση, ποσοστό που σήμερα έχει πέσει στο 4%! Η απώλεια των δασών στις Ηνωμένες Πολιτείες, λέει ο Γερμανός ερευνητής, οδήγησε στην παγκόσμια οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, δεδομένου ότι μια σειρά πολύ ζεστών καλοκαιριών προκάλεσε ανομβρία και οι σοδειές καταστράφηκαν. Η τρίτη φάση της εξαφάνισης των δασών είναι η σημερινή. Τα τροπικά δάση κόβονται και καίγονται, για να δημιουργηθούν βοσκότοποι. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι ότι η νέα χρήση γης δεν μπορεί να εξουδετερώσει τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, υπεύθυνου για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Ο Γιόζεφ Χ. Ράιχολφ είναι συγκρατημένος όταν τον ρωτούν κατά πόσον το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της εποχής μας. Θεωρεί ότι υπάρχει υστερία, η οποία οδηγεί στη λήψη λανθασμένων μέτρων, που με τη σειρά τους μας έφεραν μπροστά στη σημερινή μεγάλη κρίση των τροφίμων, κυρίως δε του σίτου. «Καλλιεργώντας βιομάζα στα χωράφια για να παράξουμε βιοκαύσιμα, αναγκαζόμαστε να εισάγουμε ακόμη πιο πολλές ζωοτροφές. Συνεπώς, η κοπή δένδρων στις τροπικές περιοχές συνεχίζεται κι εμείς παριστάνουμε τους σπουδαίους επειδή μειώσαμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 10 έως 20%, ενώ στην πραγματικότητα μεταφέραμε αλλού το πρόβλημα και μάλιστα διογκωμένο».

Παρ’ όλα αυτά, ο Γερμανός ερευνητής δηλώνει αισιόδοξος. «Ο άνθρωπος», λέει, «επιβίωσε τα τελευταία 120.000 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων παρατηρήθηκαν οι σημαντικότερες αλλαγές στο κλίμα. Η εποχή των παγετώνων, για παράδειγμα, υπήρξε μεγάλη πρόκληση, κι ενώ πολλά ζώα και φυτά εξαφανίστηκαν, εμείς αντέξαμε. Όσον αφορά στα είδη των ζώων ή των φυτών που χάνονται, δεν χάνονται απαραιτήτως εξαιτίας των κλιματολογικών αλλαγών. Πολλοί άλλοι παράγοντες ευθύνονται. Γι’ αυτό, αντί να συζητάμε για την εξαφάνιση της πολικής αρκούδας τα επόμενα εκατό ή διακόσια χρόνια –«η γνώμη μου», λέει ο Ράιχολφ, «είναι ότι η αρκούδα δεν κινδυνεύει τόσο από το λιώσιμο των πάγων όσο από τον άνθρωπο»– ας δούμε τον Καναδά, ο οποίος ετησίως σκοτώνει πάνω από δέκα χιλιάδες φώκιες προκειμένου να εξασφαλιστούν αλιεύματα. Ο κόσμος γκρινιάζει για την πολική αρκούδα γιατί η ενημέρωσή του είναι αποσπασματική. Κι όταν ο τηλεοπτικός φακός εστιάζει στο συμπαθέστατο ζώο, ακόμη και η ψιλικατζού στη γωνία του σπιτιού μου με ψέγει κάθε φορά που περνώ μπροστά της, λες και αυτό είναι το μοναδικό πρόβλημα».

Θαρραλέος ο Ράιχολφ, λέει κουβέντες που κανείς από μας δεν τολμάει να ξεστομίσει. Γιατί, στη χειρότερη περίπτωση, θα ριχθεί στον Καιάδα της απαξίωσης και στην καλύτερη θα θεωρηθεί ότι δεν είναι politically correct. Ωστόσο, το κλίμα θα εξακολουθήσει να θέτει το πλαίσιο των κοινωνικών αλλαγών και ανατροπών. Μπορεί να διαθέτουμε υπερσύγχρονες τεχνολογίες και εξαιρετικά σπουδαία επικοινωνιακά μέσα, αλλά δεν σημαίνει ότι ο συνδυασμός αυτών των δύο μπορεί να περιορίσει την αλαζονική συμπεριφορά μας στην εποχή της αφθονίας. Μια συμπεριφορά που ενδεχομένως κάποια στιγμή να ενσωματωθεί με αυτήν του τσεχικού ήρωα: Το πλάσμα που σηκώνεται κάθε φορά όρθιο για να βαδίσει προς την ελευθερία, αλλά πάντα παραπαίει και πέφτει. Μήπως είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε τουλάχιστον αυτή την αλήθεια;

ριτς

Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή, 15-06-2008